Kirkorowa 2. v. Piórowa z Majewskich Petronela Helena (1828–1900), aktorka wileńska i krakowska, działaczka powstania 1863 r. Ur. 23 V w Starej Wsi w pow. rawskim, córka Ignacego Majewskiego, dzierżawcy dóbr, i Ludwiki z Wierzbickich, miała jednego brata, oficera armii rosyjskiej. Ukończyła Szkołę Dramatyczną w Warszawie. Karierę teatralną rozpoczęła w r. 1843 w Wilnie, gdzie grała do r. 1846, występując gościnnie również w Druskiennikach. Dobre warunki sceniczne i szerokie możliwości aktorskie pozwoliły jej kreować z powodzeniem rozmaite role, od tragicznej Julii w „Romeo i Julia” W. Szekspira do naiwnego Józefka w „Niedorostku” D. J. Fonwizina i Pazia w „Henryku III” A. Dumasa (ojca). Grała swobodnie, głos miała giętki, modulowany, ale śpiewała nieszczególnie. Po wyjściu za mąż za publicystę i archeologa Adama Honorego Kirkora opuściła scenę. Przyjmując teraz w swym domu licznych gości ze sfer literacko-naukowych, poznała m. in. dziennikarza Wacława Przybylskiego i pisarza Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomlę), którzy mieli zaważyć na jej dalszym życiu. Egzaltowana, obdarzona żywym temperamentem, nawiązała z Syrokomlą romans, który spowodował, że K. opuściła dom męża w grudniu 1857 r., by nigdy do niego nie wrócić. Przeniosła się do Krakowa, gdzie zamieszkała z owdowiałą matką. Tu zaangażowana została w teatrze Juliusza Pfeifra. Już 5 II 1858 r. wystąpiła w sztuce V. Hugo „Angelo Malipieri” w roli Tysbe, zdobywając wielki sukces. K. występowała odtąd stale w rolach głównych. Razem z trupą wyjeżdżała na gościnne występy do Poznania, Kalisza, Konina, Lublina, Łodzi i Piotrkowa. W połowie 1858 r. spotkała się w Poznaniu z Syrokomlą. Spotkanie to wywołało nową falę plotek. Syrokomla pojechał za K-ą również do Piotrkowa, gdzie mieli spotkać się po raz ostatni. Zawiadomiony o ciężkiej chorobie ojca Syrokomla musiał wyjechać. W ślad za nim K. wysłała list, którym zerwała dotychczasowe stosunki. Przyczyna zerwania nie jest znana. Syrokomla popadł w depresję, z której nie podniósł się aż do śmierci w r. 1862. K. grała jeszcze w Krakowie ok. półtora roku, będąc wciąż ulubienicą publiczności. Występowała m. in. jako księżniczka słucka w dramacie historycznym „Możnowładcy i sierota”, napisanym na jej benefis przez Syrokomlę już po zerwaniu, jako Amelia w „Mazepie” J. Słowackiego, Adrienne Lecouvreur w dramacie F. Scribe’a i E. Legouvé. K. Estreicher pisze, że jej gra wyróżniała się «wielką naturalnością, spokojem i cieniowaniem». W Krakowie miała liczne grono wielbicieli swego talentu i urody. Poznała tam m. in. poetę Tadeusza Komara, późniejszego działacza lewicy czerwonych. Poróżniwszy się z Pfeifrem (zwolennikiem gry deklamacyjnej) opuściła scenę krakowską.

W połowie 1860 r. K. przyjechała z matką do Warszawy, gdzie jednak nie zaangażowała się do teatru. Włączywszy się do przedpowstaniowego ruchu patriotycznego zawarła szereg znajomości i przyjaźni z osobami ze środowiska inteligencko-drobnomieszczańskiego, z którymi potem miała współpracować w konspiracji. Były to m. in. Maria Płachecka i krawcowa Franciszka Kryt. Spotykała się z działającym wówczas w Warszawie Komarem, który uciekając z Warszawy po aresztowaniu J. Dąbrowskiego zostawił u niej swój rewolwer i papiery. W powstaniu 1863 r. brała udział jako kurierka i agentka Rządu Narodowego. Jeździła za granicę, do Krakowa i Wilna, przewożąc pieniądze, depesze i polecenia ustne. Jej mieszkanie przy ul. Piwnej było jednym z konspiracyjnych punktów Organizacji Narodowej. Przez jakiś czas mieszkali u niej: Jan Koziełł-Poklewski, kolejno referent Wydziału Wojny Rządu Narodowego, i komendant wojskowy miasta, oraz dr Karol Przybylski, brat wileńskiego znajomego K-owej, Wacława, przez którego utrzymywała kontakt z kierownictwem powstania. On to powierzył jej opiece Romualda Traugutta; wynajął w tym celu przy ul. Smolnej 5-pokojowe mieszkanie, do którego 1 XI 1863 r. wprowadzili się: K. z matką i kilkuletnim chłopcem-wychowankiem oraz Traugutt pod nazwiskiem Michała Czarneckiego. Jako łączniczki przydzielono jej Płachecką i Barbarę Guzowską, od których odbierała papiery dla Traugutta oznaczone trzema krzyżykami; tą samą drogą wysyłała jego polecenia, rozkazy i instrukcje. Do mieszkania K-ej przychodzili główni współpracownicy Traugutta, a ponadto znajomi i krewni pracujący w organizacji.

Masowe aresztowania w zimie 1864 r. i energiczne śledztwo doprowadziły władze carskie do ośrodka dyspozycyjnego powstania. W marcu i na początku kwietnia znaleźli się w cytadeli i na Pawiaku najbliżsi współpracownicy Traugutta. W nocy 10 IV aresztowany został Traugutt, natomiast K. na razie nie zadenuncjowana i nie poddana rewizji, zdążyła jeszcze oddać papiery Traugutta Franciszce Kryt, z poleceniem przekazania ich dalej. Następnej nocy, tj. 11 IV, została K. zaaresztowana (na skutek zeznań K. Przybylskiego), ale przeprowadzona u niej rewizja niczego już nie ujawniła. K. badana na Pawiaku zachowała postawę godną i nieugiętą. W trosce o losy Traugutta popełniła jednak nieostrożność. Wysłała przez żołnierza list do matki z prośbą o ratowanie «p. Michała» i o ostrzeżenie osób skompromitowanych w śledztwie. List ten doszedł do Komisji Śledczej, powodując aresztowanie m. in. matki i F. Kryt. Ostatnia, załamawszy się w śledztwie, zeznała, iż wzięła od K-ej papiery, które na jej polecenie przekazała nieznajomej osobie. W toku badań wyszły na jaw inne funkcje byłej aktorki, do których oskarżona jednakże nie przyznawała się. Wtrącona do lochu siedziała obok Traugutta, z którym komunikowała się telegrafem więziennym. Sprawę K-ej Komisja Śledcza dołączyła do procesu Traugutta i członków Rządu Narodowego (matka trzymana w więzieniu do 8 VI została zwolniona i oddana pod tajny dozór policyjny). Po zakończeniu śledztwa K-ą przewieziono do cytadeli, a 19 VII Sąd Wojenny Polowy skazał ją na osiedlenie na Syberii, z pozbawieniem wszystkich praw. Dn. 30 VII Audytoriat Polowy podniósł karę do 8 lat ciężkich robót na Syberii. Namiestnik T. Berg wyrok konfirmował. Dn. 10 VIII wywieziona została na Syberię. Pracowała w warzelniach soli w Usolu. Wkrótce po jej wywiezieniu z Warszawy Kirkor uzyskał rozwód i ożenił się po raz drugi. Po amnestiach z l. 1866 i 1867 K. zamieszkała w Irkucku, gdzie próbowała występować w teatrze, lecz próby nie powiodły się głównie z powodu trudności językowych. Tam wyszła za mąż za zesłańca z Mohilewszczyzny Antoniego Pióro-Dębińskiego. Odbywszy karę Piórowie osiedlili się na Mohilewszczyźnie. Piórowa utrzymywała bliskie stosunki z córką Jana Jeziorańskiego, żoną kuzyna Pióry – Stanisława Romeyko. Po owdowieniu mieszkała w Witebsku, gdzie zmarła 5 I 1900 r.

Fot. w Muz. Wojska Pol. w W. (zbiory A. Kręckiego, nr 4113/1290, 4113/1291, 4113/1292 z krótkim życiorysem, 4113/1293; – Berg M., Zapiski o powstaniu polskim 1863 i 1864 roku, Kr. 1900 III 313; Bielak F., Skreślenia cenzora austriackiego w dramacie Syrokomli, „Silva Rerum” 1927 nr 4; Dubiecki M., Romuald Traugutt i jego dyktatura podczas powstania styczniowego, Kijów 1911 s. 132 n.; Dybowski W., O Syberii i Kamczatce, Lw. 1899; Estreicher K., Teatra w Polsce, Kr. 1876 II; Estreicherówna M., Życie towarzyskie i obyczajowe Krakowa w latach 1848–1863, Kr. 1936 I; Kirkor S., Od Syrokomli do Traugutta. Tragiczna dola H. K-ej, „Wiadomości” (Londyn) 1962 nr 873/4; tenże, Na Syberii. Dalszy przyczynek do historii życia Heleny Kirkorowej, tamże 1965 nr 1029/30; Kozłowski K., Z dziejów sceny polskiej w Łodzi, Scena polska w Łodzi 1844–1901, Ł. 1901 s. 12; Przyborowski, Dzieje 1863 r., V 238; Weterani 1863 r. W sześćdziesiątą rocznicę powstania, Pod red. J. A. Święcickiego, W. 1923; – Cederbaum H., Powstanie styczniowe; Dybowski B., Pamiętnik… od roku 1862 zacząwszy do roku 1878, Lw. 1930; Lasocki W., Wspomnienia z mojego życia. Przygotowali do druku M. Janik i F. Kopera, Kr. 1934 II; Proces R. Traugutta, I–IV; – „Czas” 1858 nr 135, 146; „Gaz. Kaliska” 1900 nr 32; „Gaz. Teatr.” 1843 nr 54, 55; „Kur. Warsz.” 1858 nr 323, 1859 nr 225; – AGAD: Audytoriat Polowy Wojsk w Królestwie Polskim, nr 1266, 1268–1270, Zarząd Generał-Policmajstra w Królestwie Polskim, nr 4; Akta paraf. w Białej Rawskiej: Metryka urodzenia; IS PAN: Słownik biograficzny teatru polskiego (mszp.).

Franciszka Ramotowska